Edelhert
Het edelhert is het grootste op het land levende zoogdier van Nederland. Na de eland is het edelhert zelfs het grootste hert van Europa. De soort komt voor van Zuid-Spanje tot Zuid-Zweden en van Groot-Brittannië tot in de Balkan. Het edelhert leeft al zeker 350.000 jaar in vrijwel alle landschapstypen in Nederland en hoort dan ook met recht thuis in de Nederlandse natuur. Het edelhert komt in het wild voor in Flevoland en je komt ze ook tegen in Natuurpark Lelystad.
In Natuurpark Lelystad leven ongeveer 40 edelherten: herten, hindes en hun jongen uit vorige jaren. Hun afwisselende verblijf met bos, riet, waterpartijen en weiden is weliswaar omheind, maar het is zo groot dat de dieren natuurlijk gedrag kunnen vertonen. Ze leven dus als in het wild en hebben volop voedsel, ruimte en beschutting. Bezoekers kunnen de herten observeren vanachter de omheining of vanaf het pad dat dwars door het verblijf loopt.
Het hert is de hele dag door actief, maar in gebieden met veel menselijke activiteit laten ze zich vooral vroeg in de ochtend en laat in de avond zien. ‘s Ochtends trekken ze meestal naar de graslanden om daar te kunnen grazen.
Naam: Edelhert Soortnaam: Cervus elaphus Familie: hertachtigen Leefgebied: Europa, Groot-Brittannië Lengte: schofthoogte 1,10 meter Gewicht: man 200 tot 250 kg, vrouw 100 - 125 kg Voedsel: gras, kruiden, scheuten en schors
Koning van de bosrand
Veel mensen denken dat edelherten echte bosdieren zijn. Maar dat klopt niet helemaal. Edelherten verblijven inderdaad in het bos, maar komen van oudsher ook voor in de duinen, op heide, in het rivierengebied en zelfs in moerassen en venen. Het edelhert verkiest bosranden en open plekken in het landschap dan ook boven dicht bos. In dichte bossen zit het gewei simpelweg teveel in de weg en kan het hert minder goed vluchten bij gevaar.
Edelherten zijn herbivoren: ze eten alleen plantaardig voedsel. Ze voeden zich met gras, biezen, heide, boomschors, knollen, wortels, vruchten, zaden, knoppen, scheuten en loof van bomen en struiken zoals wilg, spar en hulst en landbouwgewassen. In bosrijke gebieden is het percentage schors, knoppen, zaden en scheuten groter dan in meer open gebieden. Grassen en kruiden vormen echter overal de hoofdmoot.
Imposant gewei
Alleen het mannelijke edelhert draagt een kenmerkend en imposant gewei. Gemiddeld wordt zo’n gewei 70 centimeter lang, maar het kan uitgroeien tot meer dan 90 centimeter. Het gewicht van het gewei kan variëren van vier tot tien kilogram en aan de grootte en het aantal vertakkingen (enden) van het gewei kun je enigszins de leeftijd aflezen.
Het gewei wordt elk jaar groter en zwaarder met meer vertakkingen. Een volgroeid gewei heeft meestal meer dan acht en maximaal dertien enden. Bij voedselgebrek of andere problemen komt het voor dat een gewei in het volgende jaar niet groter is of dat het onregelmatig gevormd is. En bij mannetjes ouder dan 12 jaar wordt het gewei vaak weer kleiner. Elk jaar werpt het hert zijn oude gewei af en groeit er een nieuw, nog iets groter gewei voor in de plaats.
Edelhertenbronst
Natuurpark Lelystad is één van de beste plekken in ons land om de edelhertenbronst van dichtbij en in alle rust te bekijken. Vanaf de paden rondom en door het hertenverblijf heb je goed zicht op de dieren. De bronst duurt – afhankelijk van het weer en de temperatuur – van eind september tot medio oktober en in die periode zijn de doorgaans stille herten luidruchtig aan het burlen (een geluid dat lijkt op een mix van loeien en leeuwengebrul). Ook meten de herten hun krachten. Rivalen lopen dan langzaam naast elkaar. Vaak zal er één weglopen, maar als ze even sterk zijn, kan er een pittig gevecht losbarsten.
Tijdens een gevecht proberen de herten elkaar met hun gewei weg te duwen. De winnaar, ook wel plaatshert genoemd, dekt vervolgens de hindes en wordt de vader van en nieuwe lichting kalfjes. De bronstperiode is een indrukwekkend spektakel!
Eind mei, begin juni – na een draagtijd van 225 tot 245 dagen – is de tijd dat er kalveren worden geboren. Over het algemeen wordt er één kalf geboren. Tweelingen zijn zeldzaam. Wanneer een hinde haar kalf gaat werpen, zondert ze zich af van de roedel. Een week tot twee weken blijft ze dan weg van de roedel, om zich er daarna weer bij te voegen.
Het kalf heeft bij de geboorte een gevlekte vacht. Dat is met een belangrijke reden, want de vacht is een uitstekende camouflage. Het kalf lig verscholen in het hoge gras of in het struikgewas en houdt zich de hele tijd laag bij de grond. De moeder gaat meerdere keren per dag naar het kalf toe om het te zogen. Bij de meeste kalfjes verdwijnen de vlekken na twee maanden, maar sommige edelherten behouden hun vlekken en hebben deze nog als ze al volwassen zijn. Het kalf wordt zo’n zes tot tien maanden gezoogd. Soms gaat het zogen nog door als het kalf al ouder is dan een jaar, maar dat gebeurd alleen als de moeder niet drachtig is.
Mannetjes zijn na één tot drie jaar geslachtsrijp en vrouwtjes na één tot twee jaar. Jonge mannetjes zullen vaak hun geboortegebied verlaten zodra ze zelfstandig zijn, maar vrouwtjes blijven meestal op hun geboorteplek.
Edelherten kunnen maximaal vijfentwintig jaar oud worden. Helaas gebeurt dat maar zelden. Meestal worden ze niet ouder dan vijftien jaar. Onder kalfjes is het sterftecijfer is het grootst; zij zijn het kwetsbaarst en sterven vaak tussen de acht tot elf maanden oud.
Wist je dat? - Edelherten uit bosgebieden meestal kleiner zijn dan herten uit meer open gebieden. - De lichaamsgrootte van edelherten toeneemt van het westen naar het oosten. - Er al meer dan 350.000 jaar edelherten voorkomen in ons land. - Edelherten vijfentwintig jaar oud kunnen worden, maar in het wild worden slechts weinig dieren ouder dan vijftien jaar. - Edelherten slechts 2 uur per dagen slapen, 5 uur rusten, 6 uur herkauwen en 4 uur bezig zijn met persoonlijke verzorging en sociale contacten. De overige 7 uur zijn ze bezig met voedsel zoeken en eten. - Tijdens de bronst de mannetjes een maand lang bijna niet eten. In combinatie met de vele inspanningen, stress en gevechten raken de dieren langzaam uitgeput. Hun lichaamsgewicht kan in die periode tot dertig procent afnemen! - Een volwassen mannetjeshert ‘hert’ heet, een volwassen vrouwtje ‘hinde’, een eenjarig mannetje ‘spitser’ en een eenjarig vrouwtje ‘smaldier’. Een jong hert heet ‘kalf’. - In de zomer van 2020 een groep van zeven edelherten zwemmend de oversteek gemaakt van de Veluwe naar Flevoland. Waarschijnlijk zijn het jonge dieren die op zoek zijn naar een nieuwe leefomgeving. Zie je dus een edelhert aan de verkeerde kant van de omheining in het Natuurpark? Dan kan het één van deze zwervers zijn.